ประเพณีแล้อุปั๊ดตะก่า

ความหมาย และความเป็นมา

ประเพณีแล้อุปั๊ดตะก่า หรือ แล้อุ๊๊ดตะก่า เป็นประเพณีแห่รับข้าวพระพุทธของคนเชื้อสายไทยใหญ่ในแม่สอด คำว่า “แล้อุปั๊ดตะก่า” เป็นภาษาไทยใหญ่ หมายถึง คณะอุบาสกแห่รับข้าวพระพุทธจากผู้มีจิตศรัทธาถวายพระพุทธเจ้า ซึ่งจะจัดขึ้นในหนึ่งวันก่อนวันเข้าพรรษาของทุกปี ประเพณีนี้เป็นประเพณีของคนท้องถิ่นคนไทยใหญ่ (คนไต) กล่าวคือ คนไทยใหญ่นับถือพระพุทธศาสนาอย่างเดียวและยึดเหนี่ยวจิตใจ ในทุกบ้านทุกหลังคาเรือนจะมีหิ้งพระพุทธรูปไว้ในบ้าน บูชวาด้ยดอกไม้สด ธูป เทียน เป็นเครื่องสักการะ และในทุกๆเช้าจะถวายข้าวพระพุทธก่อนอื่นเป็นประจำ โดยถือเป็นกิจวัตรและจะสอนให้ลูกหลานได้ถือประพฤติปฏิบัติตามและสืบทอดจนมาถึงทุกวันนี้

พิธีนี้จะจัดในทุกวันโกน (วันก่อนวันพระ 1 วัน) ตลอด 3 เดือน พิธีกรรมนี้เป็นพิธีกรรมที่สืบทอดกันมาแต่ช้านาน ถือเป็นพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ โดยผู้เข้าร่วมในขบวนจะต้องเป็นชายที่นุ่งขาวเท่านั้น ห้ามมิให้หญิงเข้าร่วมแต่ก็สามารถเดินร่วมชมตามหลังขบวนได้ การแห่จะเป็นไปอย่างเรียบง่าย มีสีสันจากขบวนตุงที่หลากหลายสี เป็นทิวแถวสวยงาม มีศิลปวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์อันเก่าแก่ของคนไทยใหญ่ คือการ “รำโต” หรือชาวบ้านเรียกว่า “รำกินกะร่า” หรือเรียกว่าการรำสิงโตนั่นเอง ลักษณะจะคล้ายกับการเชิดสิงโตของชาวจีนใช้แสดงเฉพาะในเทศกาลที่ยิ่งใหญ่เท่านั้น ทั้งนี้เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ชาวเมือง โดยบรรพบุรุษของชาวไทยใหญ่ถือว่า “โต” เป็นสัตว์ชนิดหนึ่งในป่าหิมพานต์ที่มีรูปร่างคล้ายกับจามรี แต่จะมีขนที่ยาวกว่าและมีเขาคล้ายกวาง ถือเป็นสัตว์นำโชคและจะนำมาซึ่งความรุ่งเรือง โดยจะรำคู่กับการรำกินรีที่จะมีให้เห็นได้เฉพาะตามถิ่นแถวนี้เท่านั้น

อาจารย์เจียมจิต ประกอบกิจ ผู้ทรงคุณวุฒิชุมชนวัดหลวง กล่าวว่า ประเพณีโบราณตักบาตร “แล้อุ๊ปั๊ดตะก่า เป็นประเพณีที่ชาวไทใหญ่ในชายแดนอำเภอแม่สอดยืดถือปฏิบัติสืบสานสืบต่อกันมากว่า 200 ปีแล้ว ซึ่งการตักบาตร แล้อุ๊ปั๊ดตะก่านั้นจะมีเฉพาะช่วงเทศกาลวันเข้าพรรษาเท่านั้น และตักบาตรในวันพระใหญ่และจะมีต่อเนื่องเป็นเวลา 3 เดือนเต็ม ไปสิ้นสุดในช่วงวันออกพรรษาของทุกปี ส่วนสิ่งของที่นำมาใส่บาตรส่วนใหญ่จะเป็นของแห้ง เช่น ดอกไม้ ขนม อาหารแห้ง และข้าวสาร เป็นต้น

ขั้นตอน วิธีการ

คณะอุปั๊ดตะก่าจะ นุ่งชุดขาวรับศีล ๕ จากพระภิกษุสงฆ์ จากนั้นออกรับข้าวสาร ขนม ผลไม้ กล้วยอ้อย หรือพืชผลทางการเกษตรจากชาวบ้านและประชาชนทั่วไป เพื่อนำไปจัดเตรียมและหุงต้มในตอนรุ่งอรุณของเช้าวันพระช่วงเข้าพรรษา โดยขบวนแห่จะเริ่มขึ้นที่วัดแม่ซอดน่าด่าน ก่อนจะแยกเป็นสามสายตามถนนสายหลักกลาง อ.แม่สอด เพื่อคณะศรัทธาจะได้ร่วมทำบุญกันอย่างทั่วถึง พร้อมอัญเชิญองค์พระประธานนำหน้าขบวนให้ผู้คนได้กราบไหว้เพื่อเป็นสิริมงคล สำหรับของที่รับมาจะนำขึ้นถวายแด่พระพุทธ ซึ่งเป็นพระประธานในอุโบสถ วิหารและพระประธานบนกุฏิสงฆ์ แล้วนำข้าวของมาแยกออกให้เป็นประเภทเดียวกัน เพื่อใช้ตามกิจของวัดในตลอดเทศกาลเข้าพรรษา ซึ่งการแห่รับข้าวพระพุทธนี้จะมีทุกวันโกนตลอดเทศกาลพรรษา ๓ เดือน มีประมาณ ๑๓ ครั้ง แต่ระหว่างช่วงกลางพรรษา ในวันเพ็ญเดือน ๑๐ จะเป็นพิธีถวายข้าวพระพุทธครั้งใหญ่ประจำปี (ภาษาไทใหญ่เรียกว่า ต่างซอมต่อหลวง)

แหล่งข้อมูล

• ฐานข้อมูลท้องถิ่น มหาวิทยาลัยราชภัฏกำแพงเพชร

• ศูนย์ข้อมูลกลางทางวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม

• สำนักข่าวไทยรัฐ